Havada Yakıt İkmali Nedir? Nasıl Yapılır?

Havada yakıt ikmali, havacılık genelinde normal prosedürler içerisinde gerçekleştirilmesi en zor prosedürlerden biridir. Ancak sadece askeri havacılıkta uygulanır. Çünkü sivil havacılık genelinde yapılan uçuşlarda, uçuş öncesi yakıt planlaması detaylıca yapılır, uçağın normal şartlarda havada yakıtının bitmesi mümkün değildir.

Havada Yakıt İkmali Nedir?

Havada yakıt ikmali, uçakların inmeden, uçuş sırasında yakıt almalarını sağlayan prosedürdür. Havada yakıt ikmalinin zamandan tasarruf edilmesi, yapılması mümkün olmayan görevlerin yapılması, uçulması mümkün olmayan mesafelerin uçulması gibi muazzam getirileri vardır. Askeri havacılıkta, bildiğimiz gibi havada ne zaman ne olacağı kesin değildir. Ülkeler savaş durumunda olmasa dahi, basit bir eğitim uçuşunda bile yakıt kritiğe girebilir. Daha da önemlisi, savaş durumunda muharebe yarıçapını arttırmak amacıyla havada yakıt ikmali dahiyane bir fikirdir.

Havada yakıt ikmalinin ilk kahramanı Tanker’dir. Ancak Tanker olmadan da yapılabilir. Bazı savaş uçaklarının da yakıt ikmali opsiyonu vardır. ( RAFALE – F18 vs..)

Flying Boom mu Hose and Drogue’mu?

Bu iki terimi fotoğraflarla açıklayacağım.

Hose and Drogue 

Flying Boom

Peki Hangi Teknik Daha İyi?

Flying Boom uygulanması daha zor bir teknik. Ancak Hose and Drogue tekniğine nazaran daha hızlı yakıt ikmali yapılmasını sağlıyor. Deneyimli bir Boom Operatörü gerekiyor. Ancak aynı anda tek uçak ikmal yapabiliyor.

Hose and Drogue ise daha kolay bir teknik. Aynı anda birden fazla uçağa yakıt sağlayabiliyor. Ancak yakıt ikmali daha yavaş. Ayrıca bir F-16 Hose’dan, bir F-18 de Boomdan ikmal yapamaz. Fotoğrafta gördüğünüz üzere uçakların yakıt ikmal kapakçıkları birbirinden farklı tasarlanmış. Bu örneğe başka uçaklar da eklenebilir. Hose and Drogue bazen komik anlara davetiye de çıkarmıştır…

Havada Yakıt İkmali Nasıl Yapılır?

Havada yakıt ikmali şüphesiz güçlü bir bilek ve tecrübeyle donatılmış bir pilotaj gerektirir. Zor bir prosedürdür, ancak tüm sorumluluk JP-8’e susamış uçağın pilotunda değildir.

Öncelikle yakıt ikmali için yüksek irtifalar tercih edilir, olası bir yakıt sızıntısı olması halinde, yakıtın buharlaşması için gereken irtifa aralığı bırakılmalıdır. İkmal, Tankerin yatışta, tırmanışta veya alçalışta olmasına bakılmaksızın gerçekleştirilir. Normal olarak tırmanışta ve yatışta olan bir Tankere yaklaşmak daha fazla dikkat gerektirir. Gerçekçi olmak gerekirse Tankerin irtifa değiştirdiği sırada ikmal yapıldığına hiç şahit olmuş değiliz, yatış sırasında ikmale çok rastlıyoruz.

Tankerde, yakıt ikmali yapacak olan uçakla iletişime geçen Boom Operatörü bulunur. Boom Operatörü Tankerin arkasında bulunur, hem yakıt ikmal trafiğini kontrol eder, hem de ikmal yapan uçakla boom arasındaki teması kurar.

Boom Operatörü ve Pilot, bu kadar mı? Değil. Tankere yaklaşan pilotun pozisyonunu ayarlaması için geliştirilmiş bir ışık sistemi var. Pilot Director Lights. Bu ışıklar tankerin gövdesinde birbirine paralel halde bulunur ve 2 şeritten oluşur. Bir şeritte tankere yaklaşan uçağın dikey konumu hakkında, diğer şeritte de tankere yaklaşan uçağın boom’a göre yatay düzlemdeki konumu hakkında bilgi verir. En iyi yakıt ikmal pozisyonunun korunmasını sağlar. Şimdi bu karmaşık bilgiyi basitleştirelim.

Fotoğrafta Pilot Director Lights’ı görüyoruz. Soldaki şerit yani Down – Up şeridi, yaklaşan pilota yüksekliği konusunda anlık direktifler veriyor. Bu ışık eğer D harfine yakınsa, yaklaşan pilota uçağını biraz daha yükseltmesi gerektiği direktifini verir. Şayet U harfine yakınsa, yaklaşan pilota uçağını biraz daha alçaltması gerektiği direktifini verir.

Sağdaki şerit yani Forward – Aft şeridi, yaklaşan pilota yatay düzlem pozisyon direktifi verir. Eğer ki ışıklar F harfine yakınsa, yaklaşan pilotun uçağını biraz daha geri pozisyona alması direktifini verir. A harfine yakınsa uçağı biraz daha ileri alması gerektiği direktifini verir.

Peki ya yeşil ışıklar? İşte bu ışıklar ilgili düzlemin en uygun pozisyonunu gösterir. Yaklaşan pilot bu iki ışığın da yeşil yanması için pozisyonunu sürekli değiştirir. Yeşil yandığı taktirde prosedüre Boom Operatörü tarafından devam edilir.

Yaklaşan uçak 2 yeşili gördü. Bundan sonra boom operatörü boom’u hareket ettirerek ikmal yapacak uçağın yakıt deposuna boom’u bağlar. Yakıt Pompaları çalışır ve ikmal başlar. Dakikada 1 – 2 ton arasında yakıt ikmal edilir. Bu miktar tankere göre değişir.

İkmal işlemi tamamlanınca boom operatörü boom’u çıkarır, ikmal yapan uçak tankerden ayrılır.

Örneklerle izah edelim.

Halil Kamazoğlu