Türk Hava Kuvvetleri’nin Tanker Uçak İhtiyacı

Geçtiğimiz aylarda sizlerle BURADA Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kargo uçağı ihtiyacını ele alan kısa bir yazı yazmış ve sizlerle paylaşmıştım.

Bu yazımda da yine kısaca Türk Silahlı Kuvvetleri’nin gözbebeği durumunda olan Türk Hava Kuvvetleri’nin tanker uçak ihtiyacını elimden geldiği kadar sizlerle paylaşacağım.

Bilindiği üzere bir ordunun bir kuvvetin en önemli çarpanı hava unsurları. Taktik hava unsurları ne kadar eğitimli ve geniş olursa o kadar caydırıcı etkiye sahip olmakta. Bunun en önemli örnekleri günümüzde amerika ve rusya. İstedikleri coğrafyaya istedikleri gibi nakliye ve savaş uçaklarını hızlıca ve çabucak konuşlandırabilmekte.

Bu arada da savaş uçaklarının havada kalabilme süresi çok önemli bir rol oynamakta. Gerek uçakları bir yerden bir yere sevkederken gerek savaşın ortasında istediğiniz her yerde yakıt ikmali yapılamamakta. Hem zaman kaybının hemde güvenlik unsurunun göz önüne alınması için tanker uçaklar tam da bu noktada devreye girmekte. Gece – gündüz her şartta tanker uçaklar hemen hemen tüm hava unsurlarına  havada yakıt verebilmekte.

Türk Hava Kuvvetleri’nin de özellikle Bosna savaşında karşılaştığı tanker uçak sıkıntısı 90’lı yılların ortalarında önemli adımların atılmasına ve tanker uçak alımı için düğmeye basılmasına neden olmuştu. O yıllarda tanker uçakların içinde en kullanışlı olan DC-10 tipi uçaktan geliştirilen KC-10 Extender ve KC-135 tipi tanker uçaklardan oluşan iki seçenek üzerinde çalışmalar yoğunlaştı. Değerlendirme sonucunda Türk Hava Kuvvetleri KC-135A tipi tanker uçağı seçti. Uçaklar amerikanın Hava Kuvvetleri açık hava deposu AMARC’da bulunan uçakların içinden seçilecekti. Türk Hava Kuvvetleri’ne ait bir ekip giderek bu depodaki 7 uçağı seçti. Seçilen bu uçaklar Türk Hava Kuvvetleri’nin isteği doğrultusunda KC-135R tipine çevrilecekti.

Bu noktada kısaca KC-135R Straotanker tipi uçağa bir göz atalım.

Savaş uçak’larının uzun saatler havada kalmasını sağlayan tanker uçakları, askeri havacılıkta 1950’lerden bu yana aktif olarak kullanılıyor. Özel bir rota ve irtifada uçan tanker uçağına ikmal yapacak uçaklar arkadan yaklaşıyor. Tanker uçağı’nın kuyruk bölümünde özel eğitimli operatör bulunuyor. Bu görevli “boom” olarak adlandırılan ve yakıt ikmalini sağlayan çubuğun diğer uçağın yakıt tankı girişine kenetliyor ve yakıt verme işlemi başlıyor. Yakıt ikmali genellikle yüksek irtifada yapılıyor. Meteorolojik hareketlerden daha az etkilenme olması için hem uygun şartlar hem de uygun irtifa seçiliyor. KC-135 uçakları 30 bin feet’de (10 bin metre) yükseklikte diğer uçağa bağlanıyor ve yakıt transferi yapabiliyor.

KC-135 “Staratotanker” Boeing-707/320’den geliştirilmiş bir uçak olup temel görevi uzun menzilli bombardıman uçaklarına havada yakıt ikmali yapmak. Ağustos 1957 tarihinden itibaren hizmete giren bu uçaklar amerika Hava Kuvvetleri, Donanma ve diğer müttefik ülkelerin uçaklarına da yakıt desteği sağlıyor.

Boeing KC-135R Stratotanker, 4 adet turbofan motorlu, uzun menzilli, yüksek irtifa ve yüksek hızda uçma yeteneğine sahip, ana görevi yakıt ikmali olan,ayrıca yük ve yolcu taşıma amaçlı olarak da kullanılabilen bir havada yakıt ikmal uçağıdır. KC-135R tipinin özelliği,sahip olduğu CFM56-2B motorları. Bu motorlar sayesinde A tipine kıyasla %30 yakıt tasarrufu, daha fazla güç ve menzil kazanan KC-135R uçakları, bugün KC-10 Extender ile birlikte amerika Hava Kuvvetleri’nin tanker uçak filolarının bel kemiğini oluşturuyor. KC-135 tipi tanker uçakları halen Türkiye ve amerika dışında, Fransa, Singapur ve Şili Hava Kuvvetleri envanterinde de bulunmakta ve aktif olarak görev yapmakta.

KC-135R Havada Yakıt İkmal Uçağı Teknik Özellikler:

Yapımcı Firma ve Ülke : Boeing

Motor Adedi, Gücü: Tipi Yüksek By-Pass Turbofan (CMF imali) 4xF-108-(CF-100)

Ağırlığı Boş: 50 Ton

Maksimum Yükle Ağırlığı: 145 Ton

Boyu : 39.26 m. BOM. Kapalı 41.53 m. BOM. Açık 47.55 m.

Genişliği : 39.88 m.

Yüksekliği : 12.70 m.

Yakıt Kapasitesi Dahili : 92 Ton (52 Ton ikmal)

Maksimum Hızı : 350 Knot (0.9 Mach)

Havada Kalış Süresi: S/S Gayeli: 15 Saat ikmal için: 8 Saat

Menzili : 2,419 km, boş uçuşta 17,766 km

Tavanı : 50.000 feet

Taşıma Kapasitesi: Personel 80 (Oturarak 58)

Yük Askeri: 37.5 Ton / Normal: 35 Ton

Modernizasyonun 3 yıl süreceği bildirilince Türk Hava Kuvvetleri uçaklarının havada yakıt ikmalinden mahrum kalmamak adına amerikadan iki adet KC135R tipi tanker uçağı 1995 yılında kiraladı ve tanker uçak eğitimini alan Türk Ekip tarafından Mürted ( Akıncı ) Hava üssünde teslim alınarak kullanılmaya başlandı. Modernizasyou yapılan 7 uçaktan ilk uçak 1997 yılının Aralık ayında sonuncusu ise 1998 yılının Temmuz ayında teslim alınarak kuvvete katıldı. İlk önemli görevleri Körfez savaşı olan tanker uçaklarımız terörle mücadelede de önemli rol oynadılar.

Ancak uçaklar her ne kadar modernize edilip bakımları yapılsa da metal olarak yorgunluğa yenilmekte ve bir ömürleri olmakta. Türk Hava Kuvvetleri’nin tanker uçakları he rne kadar modernize edilip ömürleri uzatılmış olsa da maksimum kullanılabileceği 10 yıl gibi bir zamanları mevcut. Türk Hava Kuvvetleri bu süre zarfında yeni tanker uçak için çalışmalarına başlaması gerek.

Peki seçenekler içinde hangi tanker uçaklar var?

Bilindiği üzere tanker uçakların bir çok modeli bulunuyor. Yelpaze bu konuda oldukça geniş. Hemen hemen taktik her nakliye uçağını tanker uçağa çevirebilirsiniz. C-130 tipi uçaklardan tutun da İlyushin İl-78 tipi uçaklara kadar yelpazeyi genişletmek mümkün. Ama tabi turboprop uçakların kategorisi farklı olduğu için  biz jet motorlu uçakların üzerinde duracağız.

Yelpaze ne kadar geniş olursa olsun taktik hava unsurlarının en önemli özelliği kullanılabilirlik. Teknik konulardan ekonomik konulara kadar bu konuda da yelpaze geniş. Bu konuların içinde en uygun olan iki uçak Airbus şirketinin ürettiği Airbus A330 MRTT ( Multi Role Tanker Transport ) ve Boeing şirketinin ürettiği KC-46 Pegasus. Rusların İlyushin İl-78 tipi tanker uçağını bu konuda dışarıda tutacağım çünük sistemlerinin bizim savaş uçaklarına uygun olmadığını düşünüyorum. Ayrıca dört motor olması da diğer eksi yönü. Çevrilebilir belki ama yinede hem 4 motor olması hemde teknik sorunlar yüzünden yine elenecektir.

Günümüzün tanker uçakları ise değişen teknoloji ile birlikte hem gelişti hemde değişti. Zaten örneğin motorlar 3 ya da 4 adetten 2 adete düştü. En güzel örnekleri yukarıda bahsettiğim iki model tanker uçak. Türk Hava Kuvvetleri’nin de yakın gelecekteki tanker uçak seçiminin kuvvetle muhtemel bu iki uçaktan biri olacağını düşünüyorum.

Boeing’in üretmiş olduğu KC-46 Pegasus tipi tanker uçak Boeing 767 tipi uçaktan geliştirildi. Ancak binlerce üniteden va sistemden oluşan uçağın sistemlerinin henüz tam anlamı ile çalışmadığı ve bazı sorunlar yaşadığı bir çok mecrada yazılıyor ve tartışılıyor. Bu sistemlerin tam anlamı ile çalışması ve uçağın aktif olarak görevine başlaması için biraz daha zamana ihtiyaç olduğu çok açık. Bu durumda bu uçağı geçici de olsa elemek zorundayım.

Geriye bu durumda tek bir seçenek kalıyor.

Airbus A330 MRTT. Airbus A330 tipi yolcu uçağından geliştirilen A330 MRTT almanya, Avustralya, Birleşik Arap Emirlikleri, ingiltere, Fransa, Güney Kore, Hollanda, Norveç, singapur ve suudi arabistan gibi ülkelerin hava kuvvetlerinde kullanılmakta.

Bu noktada Airbus A330 MRTT tipi tanker uçağın özelliklerine biraz bakalım.

İlk uçuşunu 2007 yılında yapan uçak 2011 yılında hizmete girdi ve 2020 yılı itibarı ile toplam üretim sayısı 28 adet.

Airbus A330 MRTT tanker uçağın teknik özellikleri:

• Mürettebat: 3
• Yolcu kapasitesi: 291
• Uzunluk: 58.80 m
• Kanat açıklığı: 60.3 m
• Yükseklik: 17.4 m
• Kanat alanı: 362 m²
• Boş ağırlık: 125,000 kg
• Azami kalkış ağırlığı: 233,000 kg
• Motor: 2 × Rolls-Royce Trent 772B, General Electric CF6-80E1A4 veya Pratt & Whitney PW 4170 turbofan

Uçak istendiğinde tanker uçak rolünden sıyrılıp yolcu ve kargo da taşıyabilmekte. Ambulans uçağa dönüştürülmekte.

Aşağıdaki infografta da görüleceği üzere tanker rolünde kanat altı podlardan iki adet uçağa, arkada bulunan ve boom adı verilen sistemden tüm savaş uçaklarına, kendi modelindeki uçaklara ve A400 tipi nakliye uçaklarına yakıt desteği sağlayabiliyor.

Yolcu rolünde tek sınıfta 300 asker iki sınıfta 266 yolcu taşıyabilmekte.

Ambulans uçak rolünde 130 adet NATO standardı sedye taşıyabilmekte.

Kargo – Nakliye rolünde ise 37 tonluk kargo taşıyabilmekte.

Yukarıda da bahsettiğim üzere kullanılabilirlik açısından şimdilik en uygun uçak Airbus A330 MRTT tipi uçak görünmekte.

Bu uçağın sipariş edilip yeni üretilmesini beklemeye de gerek yok. Herhangi bir airbus A330 tipi yolcu uçağını alıp kısa bir modernizasyondan geçirip. A330 MRTT tipi uçağa çevirip tanker uçak olarak kullanmaya başlayabiliyorsunuz.

Başlıktan da merak etmişsinizdir. Peki Türk Hava Yolları bu işin neresinde?

Geçtiğimiz gün Tolga Özbek’in de değindiği gibi Türk Hava Kuvvetleri bu noktada koronavirüs salgını yüzünden yatan ve kullanılmayan Türk Hava Yolları’nın Airbus A330 tipi uçaklarını bu iş için kullanabilir.

2020 yılı ekim ayı itibarı ile Türk Hava Yolları filosunda bulunan 63 adet Airbus A330 tipi uçaktan 37 adeti şu an aktif olarak seferlerini yapmakta. Geriye kalan 27 adeti ise yere indirilmiş durumda. Bu uçaklardan 10 – 15 adeti yerde yatacağına yeni alternatif bulunana ya da edinilene kadar ara seçenek olarak modernize edilip bir süre tanker uçak olarak kullanılabilir. Bu uçakların tanker uçak görevleri bittikten sonra yine yolcu modeline çevirip yolcu uçağı olarak kullanılabilmesi sağlanabilir.

Türk Hava Kuvvetleri’nin yakın gelecekte bir tanker uçağa ihityaç duyacağı günümüz gelişemelerinde artık bir gerçek olarak görünmekte. Seçenekler şimdilik bunlar. Sizlerin  fikirleri ve ekleyeceği bir şey varsa yorumlarınızla katılabilirsiniz.

Kapak Fotoğrafı : U.S. Air Force photo by Christian Turner Wikipedia

Defence Turkey Magazine internet sitesinde İbrahim Sünnetçi imzası ile 11 Haziran 2021 günü  yayınlanan konu ile ilgili haberin ilgili kısımları:

“Edindiğim bilgiye göre bu kapsamda 2020 yılında Airbus Defence & Space ile başlayan görüşmelerde somut ilerlemeler kaydedilmiş olup 2021 yazında (Temmuz/Ağustos) proje için yeşil ışığın yakılabileceği konuşulmakta.

Millî Savunma Bakanlığı (MSB) bünyesinde yer alan Askeri Fabrika ve Tersane İşletme Anonim Şirketi (ASFAT A.Ş.) koordinasyonunda yürütülecek Proje altında Türk Hava Kuvvetlerine envanterdeki 7 KC-135R Stratotanker ile birebir esaslı değiştirilmek üzere toplamda 7 A330 MRTT Uçağının teslim edilmesi bekleniyor. Edindiğim bilgiye göre Türkiye’nin daha yüksek oranda iş paketi talebi çerçevesinde uçakların 2+5 şeklinde tedarik edilmesi planlanmıştır. Her ne kadar A330 MRTT Uçağı emektar KC-135R Stratotanker Uçağına kıyasla daha yüksek yakıt ve personel/kargo taşıma kapasitesine sahip olsa da gerek Türkiye’nin hem kendi ulusal güvenliğinin sağlanması, hem de uluslararası görevler vesilesiyle aralarında Suriye, Libya, Katar, Somali, Irak, Azerbaycan ve Sudan’ın da yer aldığı dünya genelinde 15 ülkede askeri varlığının (üs/birlik) bulunması nedeniyle Türk Hava Kuvvetleri’nin artan görev yükü, gerekse de A330 MRTT Uçaklarına yönelik önceden öngörülemeyen farklı görev ve konfigürasyonların ortaya çıkma potansiyeli göz önünde bulundurulduğundan ihtiyaç duyulan uçak sayısının 7 olarak belirlenmiş olduğunu değerlendirmekteyim.

Mevcut plana göre ilk aşamada ASFAT, MSB adına Türk Hava Yolları (THY) Filosunda yer alan A330-200 yolcu uçakları (filoda 14 adet A330-200 uçağı bulunuyor) arasından en düşük motor uçuş saatine sahip 7 uçağın seçimini yapacak. Ardından ilk uçak 6 ay sürmesi beklenen bir ön hazırlık çalışması ile MRTT dönüşümüne hazır hale getirilecek (örneğin üzerindeki boya silinecek ve kabin içindeki koltuklar sökülecek). Airbus’dan sağlanacak teknik destek ve ilgili dokümanların yardımıyla uçaklar üzerindeki yapısal dönüşüm çalışmalarının 2’nci Hava Bakım Fabrika Müdürlüğü’nde gerçekleştirilmesi bekleniyor.

6 ay sürecek ön hazırlık çalışması ile astar boyalı uçak (green aircraft) haline getirilecek ilk A330-200 uçağı daha sonra 12 ay sürmesi beklenen MRTT yapısal dönüşüm çalışması için Airbus Defence & Space’in  İspanya’da Başkent Madrid’in 20km güneyinde yer alan Getafe tesislerine gönderilecek. Belli sayıda Türk personel de Airbus Defence & Space’in Getafe tesislerinde ilk uçak üzerindeki yapısal dönüşüm çalışmasına katılacak ve iş başı eğitimi alacak. Bu aşamada kesin olmamakla birlikte talep olması durumunda ikinci A330-200 üzerindeki MRTT yapısal dönüşüm çalışmasının da yine Getafe tesislerinde yapılabileceği ancak diğer 5 uçak üzerindeki yapısal dönüşüm çalışmasının kesin olarak Türkiye’de gerçekleştirilmesinin planlandığı belirtiliyor. Yapısal dönüşüm çalışmalarında A330-200 Uçaklarına ve üzerlerindeki aviyonik sistemlere bakım ve onarım hizmeti sunan THY Teknik Firmasının da görev alabileceği konuşuluyor. Uçaklar üzerinde gerçekleştirilecek ön hazırlık ve yapısal dönüşüm çalışmaları için gerekli teknik ve know-how desteği Airbus Defence & Space Firmasından sağlanacaktır. MRTT dönüşüm çalışmaları kapsamında uçaklara yerleştirilecek alt-sistemler de yine Airbus Defence & Space Firmasından tedarik edilecektir. Projenin hayata geçirilmesi durumunda İngiltere’nin ardından ilk kez A330-200 Uçaklarının MRTT dönüşüm çalışması Türkiye’de gerçekleştirilmiş olacak. Hatırlanacağı üzere İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF) için Geleceğin Stratejik Tanker Uçağı (FSTA) Programı altında RAF’a tanker/ulaştırma hizmeti sağlayacak 14 FSTA Voyager Tanker/Ulaştırma Uçağından ilk ikisinin yapısal dönüşüm çalışmaları 2009 ve 2010 yıllarında Getafe, İspanya’da 3’üncü ve 4’üncü uçak üzerindeki çalışmalar ise Cobham Aviation Services şirketinin Bournemouth, İngiltere’deki tesislerinde gerçekleştirilmişti. Ancak dönüşüm çalışmalarında takvimin uzaması ve son kullanıcı RAF’ın emektar VC-10 ve Tristar tanker uçaklarını 2013 yılında hizmet dışına çıkaracak olması nedeniyle diğer 10 A330-200 uçağı üzerindeki dönüşüm çalışmasının da yine Getafe’de gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştı.

Türk Hava Kuvvetlerinin 10’ncu A400M Uçağının Ocak 2022’de Teslim Edilmesi Planlanıyor

Hatırlanacağı üzere Airbus Defence & Space ile ASFAT arasında 3 Ekim 2019’da imzalanan A400M Uçakları Bakım Onarım-İyileştirme (Retrofit) Sözleşmesi altında ilk A400M Uçağı (MSN009/13-0009) üzerindeki retrofit çalışmasına A400M Yetkili Bakım Merkezi statüsündeki  2’nci Hava Bakım Fabrika Müdürlüğü (HBFM)’nde Aralık 2020’de başlanılmıştı. Yazılım ve donanım ağırlıklı iyileştirmeleri içeren retrofit çalışmasının Temmuz 2021’de tamamlanması ve ikinci uçak (MSN-013/14-0013) üzerindeki ön hazırlık çalışmasının başlaması bekleniyor. Retrofit çalışması ile HvKK envanterindeki 9 A400M Uçağının 2023/2024 yılına kadar Tam Harekât Seviyesi (FOL)’ne çıkarılması planlanmıştır. HvKK A400M Filosunun halihazırda %85 göreve hazırlık oranı ile görevlerine başarıyla devam ettiği belirtiliyor. Ocak 2022’de teslim edilecek 10’uncu A400M Uçağı zaten en son yazılım ve donanım konfigürasyonunda olacağından üzerinde herhangi bir retrofit çalışması yapılmayacaktır. Retrofit çalışması yeni inşa edilen 10.000m2 inşaat alanına sahip 24m yüksekliğindeki yüksek teknolojik koruma ekipmanları ile donatılmış özel uçak hangarında yapılmakta olup ikinci hangarın da yakında hizmete girmesi bekleniyor. Edindiğimiz bilgiye göre A330 MRTT ön hazırlık ve yapısal dönüştürme çalışmaları bu hangarda gerçekleştirilebilecektir.”