İlginç Uçaklar – Ryan X-13 Experimental Vertijet

Ryan X-13 Vertijet, 1950’lerde Ryan Aeronautical tarafından geliştirilen deneysel bir dikey kalkış ve iniş (VTOL) jet uçağıdır. Projenin temel amacı, saf bir jet motorunun dikey olarak kalkış yapabilme, havada asılı kalma, yatay uçuşa geçiş yapma ve tekrar dikey iniş gerçekleştirebilme yeteneğini göstermektir.

Gelişim Süreci

İkinci Dünya Savaşı’nın hemen ardından, Ryan mühendisleri, Ryan/U.S. Navy FR-1 Fireball uçağının düşük yakıt seviyelerinde 1:1 itki-ağırlık oranına sahip olduğunu ve bu nedenle dikey olarak kalkış yapıp yapamayacağını merak ettiler. 1947’de ABD Donanması’nın Bureau of Aeronautics departmanı, Ryan’a dikey olarak fırlatılabilen bir jet avcı uçağının geliştirilmesi için bir sözleşme verdi. Bu, denizaltı tabanlı uçakların fizibilitesini değerlendirmeye yönelik bir programın parçasıydı. Ryan, 1947’den 1950’ye kadar uzaktan kumandalı VTOL bağlı testler ve 1951’de bir uçuş rig’i gerçekleştirdi. 1953’te Ryan, ABD Hava Kuvvetleri’nden X-13 olarak adlandırılan gerçek bir jet motorlu VTOL uçağı geliştirmek için bir sözleşme aldı. ​

Tasarım Özellikleri

Ryan X-13 Vertijet, 7,14 metre uzunluğunda ve 6,40 metre kanat açıklığına sahip kompakt bir uçaktı. Uçak, tek kişilik bir kokpit ve Rolls-Royce Avon turbojet motorunu barındıracak şekilde tasarlandı. Yüksek monteli delta kanatları, düz uç plakalarıyla sonlandırılmıştı. Uçağın burnunda, dikey konumda duran bir römork üzerindeki platforma tutunmak için kullanılan bir kanca ve mesafeyi ölçmek için kısa bir çubuk bulunuyordu. Dikey kalkış ve iniş sırasında, pitch ve yaw kontrolü motor itkisinin yönlendirilmesiyle, roll kontrolü ise kanat uçlarındaki “puffer” jetleriyle sağlanıyordu. ​

Uçuş Testleri ve Operasyonel Tarihçe

İlk prototip (54-1619 seri numaralı), geçici bir iniş takımıyla donatıldı ve 10 Aralık 1955’te ilk yatay uçuşunu gerçekleştirdi. Daha sonra, dikey kalkış ve iniş yeteneklerini test etmek için iniş takımı çıkarıldı ve yerine uçağın dikey konumda durmasını sağlayan bir çerçeve eklendi. İkinci prototip (54-1620 seri numaralı), 11 Nisan 1957’de dikey olarak bir römorktan kalkış yaptı, yatay uçuşa geçti ve ardından tekrar dikey iniş yaparak platforma geri döndü. Bu uçuş testleri, Ryan’ın baş test pilotu Peter F. “Pete” Girard ve test pilotu W. L. “Lou” Everett tarafından gerçekleştirildi.

28-29 Temmuz 1957’de X-13, Washington, D.C.’de gösteri uçuşları yaptı; Potomac Nehri’ni geçerek Pentagon’a iniş gerçekleştirdi. Ancak, ABD Hava Kuvvetleri, operasyonel bir gereksinim olmadığı için Ryan X-13 Vertijet’in geliştirilmesine devam etmeme kararı aldı. ​

Günümüzdeki Durumu

İki adet üretilen X-13 prototipi günümüzde sergilenmektedir:​

• Seri numarası 54-1619 olan prototip, San Diego Hava ve Uzay Müzesi’nin Gillespie Field Ek Binası’nda sergilenmektedir. ​

• Seri numarası 54-1620 olan ve 11 Nisan 1957’de tam çevrim uçuşunu gerçekleştiren prototip, Mayıs 1959’da Ohio’daki Wright-Patterson Hava Kuvvetleri Üssü’ndeki ABD Hava Kuvvetleri Ulusal Müzesi’ne transfer edilmiş ve şu anda müzenin Araştırma ve Geliştirme Hangarı’nda sergilenmektedir. ​

• Uzunluk: 7,14 m​

• Kanat Açıklığı: 6,40 m​

• Yükseklik: 4,62 m​

• Kanat Alanı: 17,8 m²​

• Boş Ağırlık: 2.424 kg​

• Azami Kalkış Ağırlığı: 3.272 kg

• Motor: 1 × Rolls-Royce Avon turbojet

• Azami Hız: 560 km/s​

• Menzil: 307 km​

• Servis Tavanı: 6.100 m ​

Ryan X-13 Vertijet, dikey kalkış ve iniş yeteneklerini jet motorlu bir platformda başarıyla göstererek, VTOL uçaklarının gelecekteki tasarımlarına önemli katkılarda bulunmuştur.

Kapak fotoğrafı ve fotoğraf : USAF Photograph – Wikipedi